Reformy FRPA z myślą o wykluczonych – transport na żądanie i nowy system wypłat środków

Fundusz Rozwoju Przewozów Autobusowych (FRPA) to jedno z najważniejszych narzędzi wsparcia transportu publicznego w Polsce, które realnie pozwala walczyć z wykluczeniem transportowym. Podczas posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Walki z Wykluczeniem Transportowym w dniu 21 stycznia bieżącego roku, wiceminister Infrastruktury Stanisław Bukowiec przedstawił plany rewizji przepisów ustaw o FRPA i o publicznym transporcie zbiorowym, które mają zostać poddane procesowi legislacyjnemu już w tym roku. Zasadnicza zmiana polegać ma na umożliwieniu pozyskiwania dopłat z Funduszu dla linii komunikacji miejskiej wyjeżdżających poza granicę miast. To jednak zaledwie czubek góry lodowej.

Wzrost roli marszałków województw

Jedną z kluczowych zmian, które wprowadza ministerstwo, jest zwiększenie roli marszałków województw. Ministerstwo Infrastruktury planuje, aby marszałkowie stali się koordynatorami transportu publicznego na terenie swoich województw. Środki przyznane na transport będą przekazywane właśnie za pośrednictwem marszałków, którzy będą odpowiedzialni za ich właściwe rozdzielanie. Obecnie dzieje się to na poziomie gmin i zarówno komplikuje proces jak i uniemożliwia w dużej mierze kontrolę działań.

– Środki, które zostaną przesunięte do danych województw, będą za pośrednictwem marszałków mogły być realizowane[…], ale również marszałkowie będą mieli obowiązek, żeby wypełnić tę mapę transportową, żeby nie znalazły się na niej białe plamy – wyjaśnił Stanisław Bukowiec.

Zmiany te mają na celu lepsze dopasowanie oferty transportowej do rzeczywistych potrzeb mieszkańców, szczególnie w mniej zaludnionych rejonach.

Elastyczne formy transportu

Ministerstwo zamierza wprowadzić także bardziej elastyczne formy transportu publicznego, które będą dostosowane do potrzeb lokalnych społeczności. W miejscach, gdzie organizowanie tradycyjnych połączeń autobusowych jest nieopłacalne, możliwe będzie wprowadzenie alternatywnych form transportu, takich jak taksówki na życzenie, transport organizowany przez sołtysów, straż pożarną lub pracowników urzędów gmin.

– W miejscach, w których wiadomo, że jest nieekonomicznie organizować transport autobusem czy busem, będzie możliwość organizowania lokalnego transportu np. przy pomocy sołtysa, straży pożarnej czy pracownika urzędu gminy – przekazał Stanisław Bukowiec.

To rozwiązanie ma znaczenie szczególnie w kontekście tzw. wykluczenia transportowego, które dotyczy wielu mniejszych miejscowości, gdzie brak dostępu do transportu publicznego ogranicza mobilność mieszkańców.

Dopłaty do transportu kolejowego

Ważną nowością w planowanej reformie FRPA jest rozszerzenie funduszu o dopłaty do transportu kolejowego. Samorządy województw, które już teraz rozwijają lokalne połączenia kolejowe, będą mogły liczyć na wsparcie państwowe także w zakresie finansowania kursów uważanych za nieekonomiczne. Dopłaty mają obejmować zarówno połączenia kolejowe w obrębie województw, jak i pomiędzy nimi, co z pewnością poprawi dostępność transportu na dłuższych trasach.

– Z racji że samorządy województw bardzo dobrze rozwijają te połączenia lokalne, a z drugiej strony brakuje środków na pewne kursy i połączenia, które są nieekonomiczne, będziemy chcieli zastosować dopłaty do nowych połączeń – dodał wiceminister Bukowiec.

Uporządkowanie procesu naboru wniosków

Reforma przewiduje także uproszczenie i uporządkowanie procesu naboru wniosków o dofinansowanie. Tegoroczny nabór wniosków spotkał się z licznymi krytycznymi głosami, głównie z powodu krótkiego terminu składania wniosków (tylko 7 dni), co stanowiło duże wyzwanie dla organizatorów transportu. Ministerstwo zapowiada zmianę w procedurze, w tym ujednolicenie terminów naborów oraz wprowadzenie możliwości modyfikacji tras zgłoszonych we wnioskach.

– Tegoroczny nabór był pierwszym w historii z tak krótkim terminem […]. Powodowało to ogromny stres, zwłaszcza że w wielu województwach dopiero w tym roku wprowadzono nabory wieloletnie, co dodatkowo przysporzyło trudności organizatorom, którzy po raz pierwszy ubiegali się o dofinansowanie wieloletnie – powiedziała Iwona Budych, dyrektor Stowarzyszenia Wykluczenie Transportowe.

W odpowiedzi przedstawiciele Ministerstwa Infrastruktury wyrazili gotowość do przeanalizowania procesu i usprawnienia go w przyszłości, szczególnie w kontekście sprawniejszego napływu wniosków, ujednolicenia systemu i przeszkolenia pracowników urzędów, jeśli będzie to konieczne.

To jednak nie wszystkie zmiany...

– Zapowiedziano także digitalizację procesu składania wniosków (jego uproszczenie, m.in. poprzez odejście od konieczności skanowania wydruków i ich podpisywania) oraz ujednolicenie procesu dla wszystkich województw – komentuje Marcin Gromadzki, prezes firmy Public Transport Consulting, i dodaje: – Są to sprawy niby błahe, a jednak niezwykle istotne dla samorządów korzystających z FRPA.

Nowy system kontrolny

Aby zapewnić większą transparentność oraz uniknąć nieprawidłowości, ministerstwo planuje także wprowadzenie nowego systemu kontroli wniosków o dopłaty. Weryfikacja działań marszałków oraz kontrola realizacji tras i kursów będzie prowadzona przez służby wojewody i Inspekcję Transportu Drogowego. Dzięki temu systemowi możliwe będzie lepsze monitorowanie jakości realizacji połączeń oraz szybsze reagowanie na ewentualne problemy. Podmiejskie linie autobusowe będą dofinansowane z FRPA, a pojazdy zostaną wyposażone w GPS, aby na tej podstawie weryfikować kursy – w ten sposób FRPA będzie mogło wypłacać rekompensaty. Nowym wymogiem będzie również konieczność publikowania rozkładów jazdy online i uwzględnienie konkretnych przepisów dotyczących emisyjności użytkowanych pojazdów.  

– Służby wojewody, bądź inspekcja transportu drogowego, będą zobligowane do weryfikacji działań marszałka, np. sprawdzając, czy wszystkie linie, które powinny być objęte połączeniami, są realizowane. Inspekcja transportu drogowego ma do tego instrumenty, żeby kontrolować pojazdy w czasie jazdy – dodał wiceminister Bukowiec.

FRPA zyskało w końcu opiekuna?

Ciekawym głosem w dyskusji podczas posiedzenia był także Marcin Gromadzki, który zwrócił uwagę na istotne zmiany, jakie mogą zostać wprowadzone w ramach reformy FRPA. Podkreślił on, że Fundusz rozwinął się, ale wymaga dalszych korekt. Wcześniej dosyć krytycznie wypowiadał się na temat sposobu działania Funduszu.

– Chciałbym przede wszystkim wyrazić zadowolenie, że FRPA ma w końcu opiekuna. Pan minister Stanisław Bukowiec, który jest tutaj osobiście, jest na to dowodem, że może wreszcie uda się wiele usprawnić, dlatego że program wymaga poza sprawami takimi fundamentalnymi, licznych korekt, czasami nawet bardzo drobnych – powiedział Marcin Gromadzki i dodał: – Dzisiaj problemem naszego transportu jest zbyt duża liczba organizatorów. […] Stąd ja apeluję do państwa, aby przyznać premię za współdziałanie […] w bardzo szybkim czasie doprowadzimy do sytuacji, w której gminy i powiaty przestaną samodzielnie organizować, a zaczną się zrzeszać.

– Z kolei deklaracja pana ministra o objęcie pozamiejskich odcinków linii komunikacji miejskiej środkami FRPA to jest deklaracja rewolucyjna. Jako fascynat komunikacji miejskiej chylę czoła i oby państwu zostało na tyle energii, żeby to wdrożyć. Bezsprzecznie FRPA spowodowało poprawę sytuacji. Wiele linii funkcjonuje, wiele związków powiatowo-gminnych, jak chociażby tu obecni przedstawiciele, uruchomiło sporo linii z nowym taborem, więc to, że to jest, jest bardzo dobre, to że ma w końcu dobrego gospodarza, to też bardzo pozytywna informacja, więc ja apeluję o taką dobrą ewaluację, a większość problemów się sama rozwiąże – skwitował Marcin Gromadzki.

Jeszcze półtora roku temu pisaliśmy o FRPA jako o protezie...  Jeśli wierzyć Gromadzkiemu, faktycznie jest nadzieja na zmiany. 

Wyzwania związane z wykluczeniem transportowym

Reformy FRPA mają na celu nie tylko poprawę efektywności systemu, ale również walkę z wykluczeniem transportowym, które dotyczy przede wszystkim mieszkańców mniejszych miejscowości. Iwona Budych zwróciła uwagę na konieczność rewizji systemu w celu redukcji zjawiska wykluczenia. Zgodnie z jej opinią, istnieje potrzeba ujednolicenia terminów naborów uzupełniających oraz zapewnienia spójności wymogów formalnych w całym kraju. Jak stwierdziła:

– Na potrzeby redukcji zjawiska wykluczenia transportowego system wymaga rewizji.
Szczególnie optymistycznie nastawia zapowiedź zmian związanych z organizacją i funkcjonowaniem FRPA.

– W sprawach bieżących za niezwykle istotną uznaję zapowiedź „odbiurokratyzowania” FRPA i likwidacji wszystkich barier, uprzykrzających życie pasażerom – mówi Marcin Gromadzki i dodaje: – Druga, niezwykle ważna, zmiana bieżąca to zapowiedź webinariów oraz innych wytycznych dla służb wojewodów, w których pracownicy zajmujący się FRPA zostaną poinformowani o konieczności działania w sposób możliwie najbardziej elastyczny na rzecz beneficjentów Funduszu.

Rozmowy na temat dalszej poprawy systemu FRPA ciągle trwają. W październiku 2024 w drodze Zarządzenia Ministra Infrastruktury powołany został zespół ekspercki do spraw przeciwdziałania wykluczeniu komunikacyjnemu, który zajmie się m.in. zmianą przepisów dot. rozwoju transportu zbiorowego i ma być organem pomocniczym ministra w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu. W pracach nad zmianami bierze udział szereg ekspertów, w tym Adrian Furgalski (przewodniczący Zarządu RBF),  Iwona Budych czy Marek Wójcik, prezes Związku Miast Polskich. Wśród uczestników rozmów znajdują się także przedstawiciele uczelni, eksperci od transportu, przedstawiciele organizacji samorządowych oraz przewoźników. Zmiany, które są omawiane, mogą obejmować zarówno nowe zapisy prawne, jak i praktyczne rozwiązania systemowe. Przeprowadzenie całego procesu legislacyjnego w tych sprawach zaplanowane zostało jeszcze na ten rok. Ich wdrożenie natomiast na lata 2026-2027.

– Zapowiedziana rewizja ustaw o publicznym transporcie zbiorowym i o FRPA, to bardzo ambitne założenie, do którego można się będzie odnieść po opublikowaniu projektów zmian w przepisach, co wedle deklaracji przedstawicieli resortu, ma nastąpić już w lutym lub marcu tego roku – podsumowuje Marcin Gromadzki.